Polski złoty – pełnione funkcje
Na długo przed pojawieniem się walut fiducjarnych, takich jak polski złoty, powszechną formą rozliczania był barter, czyli bezpośrednia wymiana dóbr i usług. Wraz z postępującym rozwojem gospodarczym metoda ta stawała się jednak niepraktyczna, ponieważ coraz trudniej było o zbieżność interesów między kontrahentami. Zaistniały problem rozwiązał pieniądz.
Początkowo funkcję pieniądza pełniły towary, takie jak pszenica, kakao czy tytoń. Z biegiem lat okazało się jednak, że lepiej do tej roli nadają się metale szlachetne. Monety wybijane ze złota i srebra stopniowo zastąpiły poprzednio wykorzystywane dobra i stały się środkiem płatniczym użytkowanym niemal na całym świecie. W późniejszym czasie ich rolę przejęły banknoty wymienialne na kruszec. Niezależnie jednak od formy, jaką wraz z biegiem historii przyjmował pieniądz, jego podstawowe funkcje pozostawały niezmienne.
Funkcje pieniądza:
- wymiana handlowa i regulowanie zobowiązań
- wyznaczanie cen (jednostka obrachunkowa)
- przechowywanie wartości w czasie
Rok 1971 przyjmuje się jako datę zakończenia obowiązywania systemu monetarnego opartego o metale szlachetne. Wtedy to prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon zawiesił wymienialność dolara na złoto. Od tego momentu powszechnym środkiem płatniczym stał się pieniądz fiducjarny – oparty jedynie na zaufaniu do swojego emitenta (“fides” z łaciny: “wiara”). W Polsce obowiązującą walutą jest polski złoty i to na nim spoczywa zadanie wypełniania wciąż aktualnych funkcji pieniądza.
Denominacja
Proces budowania współczesnej złotówki rozpoczął się pod koniec lat osiemdziesiątych – kiedy to inflacja w Polsce zaczęła przybierać na sile. Podjęto wówczas decyzję o denominacji, którą miała poprzedzać niezbędna reforma gospodarcza. Nowy polski złoty stawał się faktem. Pierwsze monety wybite zostały w 1990 roku. Rok później ustalono stosunek wymiany starej waluty na nową, który wyniósł 1 do 10 tysięcy. Ostatecznie reforma weszła w życie 1 stycznia 1995 roku. Stare banknoty funkcjonowały (równolegle z nowymi) przez kolejne dwa lata. I tak 1 stycznia 1997 roku nowy polski złoty stał się jedynym oficjalnym środkiem płatniczym w kraju.
Wzrost podaży złotówki
Od czasu denominacji ilość polskiej waluty w obiegu stale rośnie. W styczniu 1997 roku wielkość miary podaży pieniądza M3 wynosiła 139 miliardów złotych, natomiast cała wydrukowana gotówka stanowiła wartość niecałych 26 miliardów złotych. Na koniec marca 2022 roku wielkości te wyniosły odpowiednio 2 biliony 10 miliardów oraz 389 miliardów złotych. Oznacza to, iż zarówno najszersza miara podaży złotego, jak i ilość samej gotówki, przez 25 lat i 3 miesiące zwiększyły się ponad 14-krotnie.
Poniższa tabela przedstawia procentowy wzrost podaży złotego od 1997 do 2021 roku:
| Rok | Podaż gotówki w obiegu | Miara podaży pieniądza M3 |
|---|---|---|
| 2021 | +10,5% | +8,9% |
| 2020 | +34,8% | +16,4% |
| 2019 | +8,8% | +8,3% |
| 2018 | +10,5% | +9,2% |
| 2017 | +5,9% | +4,6% |
| 2016 | +14,9% | +9,6% |
| 2015 | +14,2% | +9,1% |
| 2014 | +13,3% | +8,2% |
| 2013 | +11,0% | +6,2% |
| 2012 | +1,4% | +4,5% |
| 2011 | +8,9% | +12,5% |
| 2010 | +2,7% | +8,8% |
| 2009 | -1,8% | +8,1% |
| 2008 | +18,8% | +18,6% |
| 2007 | +14,1% | +13,4% |
| 2006 | +19,9% | +16,0% |
| 2005 | +11,9% | +13,1% |
| 2004 | +3,2% | +9,4% |
| 2003 | +15,9% | +5,8% |
| 2002 | +8,4% | -1,1% |
| 2001 | +11,8% | +9,6% |
| 2000 | -11,1% | +11,9% |
| 1999 | +27,6% | +20,1% |
| 1998 | +9,4% | +24,7% |
| 1997 | +14,1% | +27,9% |
Wycena rynkowa złotego
W stosunku do roku 1997 wycena rynkowa złotówki mierzona w innych środkach płatniczych znacząco spadła. Z sześciu analizowanych walut obcych najwięcej – bo aż 53,2% swojej siły nabywczej – polski złoty stracił w stosunku do franka szwajcarskiego. Następne w kolejności są yuan (–47,6%), dolar amerykański (–31,5%), jen (–28,4%), euro (–23,2%) oraz funt szterling (–11,5%). Oznacza to, iż dla posiadaczy wszystkich wymienionych walut złotówka stała się tańsza – dla właścicieli franków szwajcarskich ponad dwukrotnie.
Polski złoty – realizacja zadania
Współczesne środki płatnicze mają za zadanie pełnić niezmienne od wieków funkcje pieniądza. Mając na uwadze fakt, że nie opierają one swojej wartości na niczym innym niż gwarancje prawne emitenta, z pewnością nie jest to zadanie łatwe. Utrzymujący się wzrost podaży oraz postępujący spadek wyceny rynkowej polskiego złotego wydają się potwierdzać wysoką skalę trudności wywiązywania się złotówki z pełnionych przez nią funkcji.
Źródło danych: nbp.pl, stooq.pl
Skrócone wersje grafiki: Podaż polskiego złotego, Wycena rynkowa złotego